Zjawisko prokrastynacji wśród młodzieży – odwlekanie wszystkiego na później i jak można sobie z tym radzić?

Prokrastynacja – istota zjawiska

Jedna z definicji dotycząca tego zjawiska głosi, iż „prokrastynacja jest opóźnieniem związanym z subiektywnym odczuciem dyskomfortu” (Solomon i Rothblum, 1984, s. 503). Najprościej zjawisko to można opisać jako różnego typu opóźnianie, odkładanie działania, zobowiązań. Prokrastynacja może stanowić także strategię poprawy nastroju – robimy coś innego zamiast tego, co ważne i istotne, aby poprawić sobie nastrój, jednak jest to strategia krótkoterminowa. 

Badania z 2016 roku donosiły, iż aż 80% z nas odkłada coś na później. Nie powinno dziwić zatem, że zjawisko to obecne jest także wśród młodszych osób. Wiąże się to u nich najczęściej ze środowiskiem szkolnym, w tym odwlekaniem nauki czy realizowania prac domowych, ale także jest obecne w środowisku domowym przy codziennych czynnościach i obowiązkach. Prokrastynacja może prowadzić do podwyższania poziomu frustracji oraz stresu, zarówno u nastolatków, jak i ich opiekunów.  

Nie każde odwlekanie zadań oznacza jednak prokrastynację. Każdemu z nas zdarza się bowiem odkładać czasem jakieś czynności. Irracjonalność związana z wyżej opisywanym zjawiskiem polega na przekonaniu, że zobowiązanie przestanie istnieć, jeśli zostanie odłożone i zignorowane. To odkładanie zadań na później, pomimo świadomości, że jest to niekorzystne dla naszych celów. W efekcie osoba doświadcza duży poziom stresu i frustracji oraz traci czas i energię, co skutkuje odczuwaniem cierpienia w wielu obszarach życia.

Jakie zatem mogą być przyczyny i źródła odwlekania?

Jak większość zjawisk psychologicznych, prokrastynacja również może mieć wiele różnorodnych przyczyn. Wśród nich wymienić można: 

• lęk przed niepowodzeniem – chcąc uniknąć niepowodzenia i związanych z nim przykrych emocji osoba może odczuwać niechęć do zaangażowania się w zadanie i wycofywać się z jego realizacji 
• irracjonalne przekonania związane z niskim poczuciem własnej wartości i własnej skuteczności – często powielane przekonania typu “Nie potrafię tego zrobić”, “Nie poradzę sobie” mogą w efekcie hamować przed podjęciem próby zrobienia czegoś 
• brak motywacji związany z charakterystyką zadania – kiedy osoba postrzega dane zadanie jako nudne, związane z nieprzyjemnymi emocjami, zbyt skomplikowane bądź nie dostrzega w nim celowości lub sensu, może je odwlekać 
• perfekcjonizm – osoby, u których obecne jest czarno-białe myślenie “albo wykonam coś najlepiej, albo wcale” mogą mieć skłonność do odwlekania czynności z obawy przed niewykonaniem czegoś w sposób doskonały 
• percepcja czasu – osoby, które uważają, że termin na wykonanie danego zadania wypada w przyszłości, więcej odwlekają niż osoby, które uważają, że termin wykonania przypada na aktualny czas 
• brak współczucia względem siebie – osoby, u których obecne jest zjawisko prokrastynacji mogą doświadczać dużo stresu i poczucia winy związanych z zaniedbywaniem zadań, jeszcze zanim je rozpoczną, co ma związek z występującymi u nich negatywnymi myślami o sobie np. “Jestem głupi”, “Nic mi nigdy nie wychodzi”.

Jakie mogą być konsekwencje prokrastynacji?

• pogorszenie zdrowia somatycznego – na skutek doświadczanego chronicznie stresu i napięcia 
• niższy poziom dobrostanu psychicznego – z uwagi na doświadczanie licznych trudnych emocji, jak niepokój, frustracja czy poczucie winy, a także negatywnych myśli wokół własnej osoby 
• zaburzenie relacji interpersonalnych – w tym zarówno z rodzicami, nauczycielami, jak i rówieśnikami 
• niepowodzenia edukacyjne – ze względu na piętrzące się zobowiązania i zaległości, młodzież może nie tylko osiągać gorsze efekty w nauce, ale nawet przedwcześnie przerywać proces swojej edukacji 
• problemy behawioralne – w tym różnego rodzaju uzależnienia czy zachowania agresywne i autoagresywne 
• obniżenie produktywności – odwlekanie zadań może przekładać się na ich późniejsze wykonywanie w dużo mniejszej staranności wynikającej z pośpiechu, co przekładać się może na ich jakość i mniejsze zadowolenie z efektów 
• zahamowanie w rozwoju osobistym – prokrastynacja może stanowić przeszkodę w rozwijaniu osobistych pasji, zdolności i realizowaniu wymarzonych celów.

Sposoby radzenia sobie z prokrastynacją

Warto pamiętać, że pierwszym krokiem do rozpoczęcia pracy z jakimkolwiek problemem jest uświadomienie sobie jego istnienia oraz zidentyfikowanie jego możliwych źródeł. Dostrzeżenie czegoś w szerszej perspektywie może pozwolić bowiem zyskać nowe spojrzenie na sytuację i zbudować motywację osoby do podjęcia nad tym pracy. 

Wśród strategii radzenia sobie z prokrastynacją można wyróżnić: 

• wzmacnianie poczucia własnej skuteczności – zamiast myśli “To zbyt trudne, nie dam sobie z tym rady”, warto pomyśleć “To zadanie być może będzie wymagało ode mnie więcej czasu, ale spróbuję je wykonać na tyle, na ile w tej chwili potrafię”. W przypadku młodzieży nieocenione może okazać się tutaj wsparcie ze strony osób dorosłych. Kierując do młodych osób komunikaty, warto dostrzegać ich starania i wzmacniać podejmowane przez nie wysiłki, zamiast skupiać się jedynie na wynikach 
• usprawnianie zarządzania czasem – określanie celów i podział zadań na mniejsze etapy, a także praca w ustalonych czasowych blokach (np. metoda Pomodoro), co może pomóc obniżyć poziom lęku i poczucie przytłoczenia 
• tworzenie listy spraw do zrobienia – przykładowo najtrudniejsze zadania umieścić można na początku listy, natomiast te najłatwiejsze i najprzyjemniejsze na końcu. Pozwoli to bardziej przejrzyście dostrzec wszystkie obecne zadania oraz rozplanować rozłożenie siły i energii na ich wykonanie  
• eliminowanie rozpraszających bodźców – usuwanie czynników, które mogą odwracać uwagę osoby prokrastynującej, takich jak telefon czy telewizor 
• nagradzanie samego siebie – określanie własnych nagród za wykonane zadania bądź jego etapy, które będą motywować do podejmowania i kontynuowania działania  
• sięganie po wsparcie – dzielenie się doświadczanymi trudnościami z drugą osobą może okazać się niezwykle pomocne oraz wspierać w motywacji do pracy oraz zmniejszać poczucie osamotnienia i przeciążenia przeżywanymi emocjami.

Bibliografia 

Markiewicz, K. (2019). Prokrastynacja i prokrastynatorzy. Definicja, etiologia, epidemiologia i terapia. Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska, sectio J–Paedagogia-Psychologia, 31(3), 195-213.

Modzelewski P. (2016). Pokonaj odwlekanie – Rozwiń wytrwałość. Będzin: Wydawnictwo

E-bookowo.  

Modzelewski P. (2018). Prokrastynacja. Odłóż odkładanie na zawsze. Będzin: Wydawnictwo

E-bookowo. 

Modzelewski P., Osowiecka M. (2016). Prokrastynacja jako problem dydaktyczny i be-

hawioralny. Wyzwanie w pracy pedagoga i psychologa. „Czasopismo pedagogic-

zne”, nr 2 (3), s. 39–52.