Percepcja słuchowa – co to jest i jak wspierać jej rozwój, aby w przyszłości dziecko nie miało trudności z czytaniem i pisaniem?

Percepcja słuchowa to umiejętność lokalizowania, rozróżniania, identyfikowania oraz zapamiętywania dźwięków, które nas otaczają. Jej prawidłowy rozwój umożliwia kontaktowanie się z otoczeniem, wyrażanie własnych emocji, potrzeb oraz nabywanie wiedzy o otaczającym świecie. Aby nabywanie tych umiejętności przebiegało prawidłowo, narząd słuchu fizjologicznie i anatomicznie musi być w pełni sprawny.

Etapy rozwoju mowy dziecka: Rozwój mowy i słuchu rozwija się już w życiu płodowym i trwa do około 7 roku życia. Jest on podzielony na 4 etapy:

I etap:

>nazywamy okresem melodii/gaworzenia – trwa on od urodzenia do 1 roku życia. W tym okresie dziecko zaczyna reagować oraz naśladować głużeniem otaczające go dźwięki oraz ludzki głos.

II etap:

>to etap wyrazu, który trwa od 1 do 2 roku – dziecko rozumie już znaczenie kilkunastu słów, niektóre z nich stara się wypowiadać.

III etap:

>zwany etapem zdania, trwa od około 2 do 3 roku życia, w którym dziecko zaczyna budować zdania.

IV etap:

jest ostatnim i najdłuższym okresem w rozwoju mowy, jest okres swoistej mowy dziecięcej. Trwa on od 3 do 7 roku życia dziecka. Słownictwo dziecka jest coraz bogatsze, potrafi coraz lepiej budować zdania, a wypowiedzi dziecka są zrozumiałe nie tylko dla rodziców, ale także dla innych osób.

Podczas każdego z tych etapów, dziecko spędza czas nie tylko w domu, ale także na placu zabaw, uczęszcza do żłobka czy przedszkola, co ma ogromny wpływ na rozwój słuchu oraz mowy. W tym okresie percepcja słuchowa jest poddawana ciągłym ćwiczeniom. Rozwija się także słuch fonemowy – jako jedna ze składowych percepcji słuchowej, który jest niezbędny przy nauce czytania i pisania.

Słuch fonemowy

Słuch fonemowy to umiejętność rozróżniania najmniejszych elementów składowych wyrazów (fonemów) np. „o” od „e”, ale także całych wyrazów. Prawidłowo rozwinięty słuch fonemowy jest kluczowym elementem w przypadku nabywania umiejętności czytania, pisania oraz poprawnej wymowy. Nie jest to zdolność wrodzona, wykształca się w okresie dzieciństwa. Jego rozwój jest zależny od treningu słuchowego, jakiemu dziecko jest poddawane od wieku niemowlęcego. Prawidłowo rozwinięty słuch fonemowy umożliwia skupienie się na dźwiękach mowy, które tworzą słowa. Dzięki niemu dziecko potrafi wyodrębnić z potoku mowy – wyrazy, z wyrazów – sylaby, a z sylab – głoski. Potrafi napisać wyraz/zdanie ze słuchu, wskazać wyrazy rymujące się.

Słuch fonemowy możemy ćwiczyć z dziećmi za pomocą wielu zabaw, bez konieczności kupowania drogich zabawek. Przy okazji będziemy rozwijać koncentrację, koordynację, pamięć, analizę i syntezę zdaniową, wyrazową oraz głoskową.

Indywidualna terapia pedagogiczna może się przyczynić do poprawy percepcji słuchowej. Dzięki poniższym grą i zabawą możesz wspomóc rozwój swojego dziecka:

• Nasłuchiwanie dźwięków z otocznia i nazywanie ich.

• Zabawy instrumentami, przedmiotami z domu – gdy dziecko zapozna się z dźwiękami naszych instrumentów, odwraca się, my uderzamy w dany przedmiot, a dziecko wskazuje co wybraliśmy. Możemy zwiększać trudność poprzez uderzanie w 2/3/4 instrumenty. 

• Zabawa w uważne słuchanie – gdy muzyka gra biegamy, gdy cichnie musimy stanąć jak np. bocian. Drugi wariant – mamy dwa instrumenty, które wykorzystujemy podczas ciszy. Dźwięk każdego instrumentu wymaga od dziecka ustawienia się w inny sposób. 

• Układanie klocków według rytmu – dziecko otrzymuje kilka klocków. Dany klocek odpowiada danemu dźwiękowi. Wystukujemy rytm, a dziecko musi ułożyć klocki odpowiednio do rytmu.

• Porównywanie wyrazów podobnie brzmiących. Pytamy dziecko „Czy te wyrazy są takie same czy inne?” np. kasza-kasa

• Zabawy w wyszukiwanie rymów – polecam grę „Rymowanki” firmy Alexander. Możemy także zrobić proste rysunki sami lub z dziećmi- dodatkowa zabawa, ćwiczenie koncentracji i motoryki małej.
  
• Dzielenie wyrazów na sylaby/głoski.

• Łączenie sylab/głosek w wyraz „Jaki wyraz słyszysz? k-o-t”.

• Podawanie wyrazów rozpoczynających/kończących się na te samą literę.

Podczas wspólnych zabaw dzieci lubią zamieniać się rolami z opiekunem. Pozwólmy dziecku 'sprawdzać’ nas, dorosłych. Wtedy dzieci czują się ważne i kompetentne, a co równie istotne, bardzo wytężają swoje skupienie oraz koncentrację.

Autorka: mgr Daria Piaseczna – Terapeutka Pedagogiczna w V-Med Clinic Poznań

Bibliografia

M. Góralówna i B. Hołyńska  „Rehabilitacja małych dzieci z wadą słuchu”

J. Gruba „Ocena słuchu fonemowego u dzieci w wieku przedszkolnym”

A.M. Waligóra-Huk „Kształtowanie świadomości fonologicznej poprzez usprawnianie słuchu fonemowego w edukacji wczesnoszkolnej”